Искандер Наме
Небольшое предисловие к Поэме… Решил изложить свою версию понимания смысла одного из величайших полководцев мира, вошедшего в историю как Александр Македонский. Взглянул мимоходом на ранние работы известных на востоке поэтов (Низами «Искандер Наме», Абай Кунанбаев) и понял, что нужно сделать… Существенное Дополнение к интерпретации всех ранних версий вообще, надо сказать не только поэтических, а также научных и иных версий от искусств тоже.
Короче говоря, сегодня начал писать… свою собственную Поэму под названием «Искандер-наме». Моя точка зрения КОРЕННЫМ Образом отличается от… принятых в культурах мира интерпретаций и основана на реальных НАУЧНЫХ Исследованиях…
Текст оформляется пятистопным ямбическим бейтом. Ямб — изобретение Западной Римской империи. Бейт — из литературной традиции народов Востока. Язык исполнения — культура ВЕЛИКОЙ Степи — Тадар тілі — в раннем ареале в картах обозначающийся как «ТАТАР»
*** «Искандер Наме» (илбек чааҷыдаңар істезігліг улуғ кибеліс) *** Кіріс *** Нимезе, аарлығ хығырығҷы, пӱӱн Тӱктенібістім Чорыхха! Час кӱн
Иртенгізі сустарнаң пызыңнир, Пурунғызы пӱлезінең ойнир,
Тадар табан хылиинаң пузухча, Сын ооғазын кинделерде хасча —
Илбектіг ат сулғанғаны пірсін, Хан Тигір салған чарығы ізін
Хатап кӧрглеп, хати істезіп чаан, Постың ізіг сӧстері поза паан
Тутчадыр Илбек Чазыда чозах: Улуғ Сӧстің пар чазығы чалбах —
Пизеңнеп* тіп поэмалар чазир, Хыныс киреен ӧкеріне сулғир,
Анаң итсе, устағҷы Хан пигні, Адап чахсызын, пазырттып илні
Махтағ сӧстерін алтынға салар, Полтағ чоллағын кӱмӱснең тудар,
Адап тура, саблидыр: Искандер! — Сабландырча ухаанҷылны Ӏскер!
Мин дее ам талабаспын пар чозаан, Парчан сӧстернің чыып артыхти чаан,
Пастабызим Ил чооғымның улиин, Сынға салған Ис сағызым истиин!
Сағаа айланып, алып Искандер, Тадар табан киптепче чоох-кӧглер!
Че, хығырығҷы, мииңні тут ипти, «Кіріс» адап полтабыстаң пасти,
Пурунғының ил Чазыдын кӱзеең! Тадар сӧстің хылиин илбек кӧстеең!
Ӏскеркінің пазох хатығ хуйаан Кӧр халарлар артығының хайлаан! —
Поэманаң тастых ырах парбин, Пурунғы Рим илбегінің артиин
Саларбыс тадар сӧзіне кӧстеп, Тархын чолларын пілігнең санап,
Кибел киреенде пілігліг нымах Тӧстепчебіс піс тее ызых чозах!
Пілгені пілістерінең китир, Пілбеені чӱрее-чанынаң оңнир!
*** Пизеңнеп* — «Пятерица» (восточная литературная традиция Пяти поэм) (02 май, 2025 год — начало написания)
*** Пастағы пастағ
Талазығ.
***
Кибел чоллағын хоостағлап, содаң, Махтанчабын Ил Ээ-нінге: «Хайдаң
Аларбын мин пурунғызы Сынын? Хазарбын алтын чазыды ізін?
Кӱмӱс таптаан ахчалары кемнин Кӧрер кирек чойға пір пастырбин?
Хайдағ андағ кӧстеглер талас чох Тайма тӧстерін ходырып мындох,
Талазығ чох киртіг сӧстернең оох, Сынға айланар, чарыдар олох —
Кӱнге салған Сын чанынаң ойнир, Айға тутхан сурларнаң пызыңнир?»
— «Че чоохта, — ӧтіркепчедір хызым, Ил Ээ аданған адынаң пызығ, —
Хайдағ полчатхан чаҷынах узын — Кӧмег пастырған оолығлығ тузын, —
Сын ходырып, ікінҷілезі чох, Сал пирерзің піске хызымды чох?!..»
Мында за мин хоғдайчам, артыхтап, Піліг амалығ миис тириин хахтап —
Килген тілде ол «логика» синнніг, Тадар тілінде «Сизік» тіп инніг,
(Пурунғы тадар сӧзіне хоза, Артчам амды паза пір наа таңма!)
Тӧстендіріп ах сағыстың пізиин, Хыйғы салчам ил сағыстың ізиин:
Чуртааны Александрның… Ортын Чӱс санынаң санап килзе тузын, —
Он пизінҷі (хазахтапчабын) век! — Пу чағында чуртаан ол… Человек
(Паза таппадым рифманы хоза, — Хыйға ползаң, пасха ойғал хаза,
Палғап кӧр постаң сағызы иптиин, Че мин мыннаң мындар сӱстір кӧрим).
— «Че, кӧр,! — тіп, піліг чооғыма кӧстеп, Ил Ээ хызым пар чанымны ӱтеп,
-Чуртааны Александрның олох — Тӧртінҷі чӱс чыллары алындох,
Христос тӧрегли азынап хайнаан, Парчан тархын пу санын адағлаан:
Тіпчелер ӱс чӱс иліг алты чыл, Пурунғызы илбекке пасхаҷыл!
Тӧреен кӱнін ідӧк пілче улус: Июль айға ол килісчеткен тус!..» —
Мындағ оңдайлығ сағыс хызымни, Парчан тархын кинделері хости,
Чарлал килчедір столым кистіне, — Ӏзіг чейні піс оортап, килкімге
Пӱкӱл полған істезіглер ізиин, Чоох-чаахтығлар сыр чанын кӧзегли
Талас парчабыс адалығ-іҷе, (Тӱптестіргебіс Пурунны киҷее).
Амды, тізең, кӱс чыынарға парчам, — Хылдырығ теен хал тирігні асчам,
Мин анында амды кӧрглим узым. Тархыннар сарин алынған хызым,
Миннең сахтапча сӧзім пілігліг, Чӱс чағынҷа адирға киртістіг
Кирек амды киртіг піліс аймаа, Табарым! — тіп, ізенчем мин ам даа!
Син, хығырығҷы, мииңні тут ипти, Кӧрдек, тадар сӧстерінең хайди
Пурунғызы пуртахтары ойлир. Кибелім не — хайда полза хайли —
Тӧстеп киле Ил Чазының чозаан, Холда тутча Ил піліг поза паан!
*** Ил Ээ — имя девушки Кӧмег — смрадный дух Ойғал -рифма Піліг — наука Хылдырығ — нейронка Киртіг піліс — обоснованные логикой факты
Ӏкінҷі пастағ *** Ноға Искендер? (хати нахланыс)
*** — «Нимее кирек… хайдағ-да Искендер? — Чыллар ирткен муңарлап па, чӱзер,
Тадар кізее артығы пілдірбеен, Ким суғ чарлар туйғахтарын кӧрбеен,
Ӏзі ӱтпеен Сойан тағлары чаан! Аннаң кӧрбеен тадар чон улуғ чаа,
Чобағ хыртиин ізеңнетпеен Ханнаң Нимезіне кирек… хоғдайарға анаң,
Ирт парғанда чыл хазыры туснаң? Хайдағ пізиин таптап турзың сӧснең?» —
— Ӏзе, андағ, тадарға ол пір чох, Сынаптаң даа, хайбағынза, кип чоох
Пірдеезі пӱдірбеен, испеен нымаан, Алтын, кӱмӱс Хағаннар алдыртпаан,
Хойлар даа халын Чазыҷа ойлаан, Аттарыбыс таа хатығ пар туйғаа
Ӏскер теен Ортын Азияда чох… — Нимее кирек чоллахтанарға оох?
Постың чирде хыйғалар пар артиин Кӱн кӧдіріп махтир кирек ызиин,
Че мин, тізең, алҷаастана ундар, Туза полбаан піске ол Хан Чоғар
Ил Чааҷызын махтап па пӱдірчем, Ил Чазыдын нимее-де кӱзіпчем… —
Тіп чоох салар хайзы-пірсі хыйға. Амды, тізең, ах сағыснаң Сынға
Ӏліг тастап, хахтанчам прай хылиим: Парчаны пар тадар сӧстер артиин
Пірге тудып, тудынып ил хуйаан, Кӱзееретчем пурунғы пуртах саан! —
Сынны хахтап, піделген узы-паан Хати пістеп, таллап істезіг чаан,
Кӧрглеп амдығы чонымның хызиин, Піліс тартынған улустың хылиин
Чарлап тура… таптапчам кибір наа — Кибел киреенде тадарым чонға
Пурунғыдаң палғап сӧстер чібін — Пислік пизеңнеп кибірі ізін —
Хати тахтанчам Тиңіс тӱбінҷе: Сынап чылхаң илбегтігли тӱрзең,
Тадар табан Сын алыптығ ползаң, Чатхан хаба, хуйахтығны алзаң,
Хан Пиг чуртағлығ чылтыстар кӧрең! Хаған чозахтығ алыпти кӧктеен
Артых улустың чолына хайхап, Чазаң полталығ адынаң адап,
Пайзаң тураны пӱдірген чіли, Сур хабынған сӧстернең пызыңни
Чазар кирек улуғ кибел ызиин, Пазар кирек пілігліг кӧс ізиин!
Пічік кирек, киречіліг таңма: «Тадар табан!» кӱн чарыхтығ саңма!*
Че, азығлығ*, паза пар чапсых саам… Ноға-да ла кирексіпчем посха
Парчан чоннарның чолын кӧзегли, Поғо салған сур хоостағлар чіли,
Таңмалығ пар істезіглер хости, Сын чанынҷа ойладып, сӧс постин
Чоллат кӧрерге піліглер хасхлап! Пар чой тігні* пу чарыхха хахтап!
Тархын пар Карамзиннерге тідім* — Сын чолынҷа парар кирек ізім!
Чулар кирек ил миистернең пуртах, Саба чоллағли киртілген унах
Тарап парзын чой чолында ат чох, Унал халзын тоң сағылынаң соох…
Сыннаң артых паза мин хоғдайбаам! Сыннаң тӱзім сал* сӧзімні чортпаам!..
*** Сағыл — искра; Сал — шумный; Тідім — воля; Тіг — острота лжи; Саңма — солнечный светлый Облик; Азығлығ — сверх меры, превосходящий что-то;